Отмечая литературные юбилеи 2025 года, не только вспоминаем писателей по именам,
но и перечитываем их произведения!

7 февраля – 140 лет со дня рождения американского писателя Синклера Льюиса (1885–1951).

         В 1930 году Льюис стал первым американским писателем‑нобелиатом. Согласно формулировке Шведской академии, он получил премию «за мощное и выразительное искусство повествования и за редкое умение с сатирой и юмором создавать новые типы и характеры».

На церемонии награждения Льюис прочел свою программную статью «Страх американцев перед литературой», в которой жестко раскритиковал творческую интеллигенцию США и назвал имена молодых писателей, за которыми, по его мнению, было будущее американской литературы. Время показало, что в своих прогнозах Льюис оказался прав. В числе молодых и перспективных он назвал таких литераторов, как Теодор Драйзер и Томас Вулф. Были в списке и будущие нобелиаты: Эрнест Хемингуэй и Юджин О`Нил.

Его наследие признано важной частью американской культуры, поскольку Льюис четко обозначил противоречия своей эпохи и заложил основы для дальнейшего развития социальной прозы в США. Его творчество оказало влияние на многих знаменитых писателей, среди которых были Джон Апдайк и нобелиат Джон Стейнбек.

Именно с «Главной улицы» началась всемирная слава Синклера Льюиса.

Это масштабное и исключительно точное описание жизни американского «среднего класса» с глубоким проникновением в характеры и судьбы героев. Центральный образ романа — молодая выпускница университета Кэрол, которая выходит замуж за провинциального врача и поселяется в небольшом городке, Главная улица которого служит метафорой нравов и образа жизни «средней» Америки. Кэрол полна энергии и желания растормошить размеренное до унылости существование обитателей города, но как одержать победу над Главной улицей?

16 лютага – 100 гадоў з дня нараджэння Івана Навуменкі

Навуменка Іван Якаўлевіч (1925, Рэчыцкі р-н – 2006) – народны пісьменнік Беларусі (1995), літаратуразнавец, грамадскі дзеяч, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1980), прафесар, заслужаны дзеяч навукі БССР (1978), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1972), узнагароджаны медалём Францыска Скарыны.

Нарадзіўся 16 лютага 1925 года у горадзе Васілевічы Рэчыцкага раёна Гомельскай вобласці ў сям’і чыгуначніка. Вучыўся ў Васілевіцкай сярэдняй школе, за адзін год 16-гадовы юнак экстэрнам здаў экзамены за два класы. Марыў паступіць у інстытут, аднак пачалася Вялікая Айчынная вайна. Са студзеня 1942 года ўваходзіў у камсамольскую падпольную групу «За Радзіму», быў разведчыкам дыверсійнай групы капітана Ф. С. Манзіенкі, партызанам Васілевіцкай брыгады імя Панамарэнкі. У лістападзе 1943 года разам з часцямі Чырвонай Арміі ўдзельнічаў у вызваленні мястэчка Васілевічы. 21 лістапада 1943 года прызваны ў войска. Ваяваў на 1-м Прыбалтыйскім, Ленінградскім, 3-м Беларускім і 1-м Украінскім франтах. Дэмабілізаваўся ў снежні 1945 года. Працаваў у васілевіцкай раённай газеце «Сацыялістычная праца», потым карэспандэнтам мазырскай абласной газеты «Бальшавік Палесся» (1946—1951), у 1951—1952 гадах — у рэдакцыі рэспубліканскай газеты «Звязда».

Адначасова вучыўся на завочным аддзяленні філалагічнага факультэта БДУ, па заканчэнні якога (1950) паступіў у аспірантуру пры гэтай жа навучальнай установе, скончыў яе ў 1954 годзе. У 1953—1958 гадах — загадчык рэдакцыі часопіса «Маладосць». З 1958 годзе выкладаў у БДУ, пасля абароны доктарскай дысертацыі (1969) — прафесар, потым загадчык кафедры беларускай літаратуры (1972—1973). З 1973 па 1982 год працаваў дырэктарам Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР. У 1982—1991 гадах — віцэ-прэзідэнт АН Беларусі. З 1992 па 2002 год — саветнік Прэзідыума НАН Беларусі. Памёр 17 снежня 2006 года ў Мінску. Пахаваны на Кальварыйскіх могілках.

Дэбютаваў апавяданнямі ў 1955 годзе (часопіс «Маладосць»). Аўтар кніг апавяданняў, аповесцей «Сямнаццатай вясной» (1957), «Хлопцы-равеснікі» (1958), «Верасы на выжарынах» (1960), «Бульба» (1964), «Таполі юнацтва» (1966), «Вераніка» (1968), «Тая самая зямля» (1971), «Падарожжа ў юнацтва» (выбранае, 1972), «Замець жаўталісця» (1977), «Пераломны ўзрост» 1986), «Водгулле далёкіх вёснаў» (1989), раманаў «Сасна пры дарозе» (1962), «Вецер у соснах» (1967), «Сорак трэці» (1974), «Смутак белых начэй» (раман, аповесць, апавяданні, 1980), «Летуценнік. Смутак белых начэй» (1985), «Асеннія мелодыі» (раман, апавяданні, 1987), аповесці для дзяцей «Вайна каля Цітавай копанкі» (1959), «Капитан Степь идет в разведку» (з В. Мамантавым, 1982), п’есы «Птушкі між маланак» (1982). Выйшаў Збор твораў у 6 т. (1981—84).

Выдаў літаратуразнаўчыя працы «З глыбінь жыцця: Крытычныя эцюды аб творчасці Якуба Коласа» (1960), «Пісьменнікі-дэмакраты» (1967), «Янка Купала: Духоўны воблік героя» (1967), «Якуб Колас: Духоўны воблік героя» (1968), «Гуманизм и народность» (Масква, 1972), «Кніга адкрывае свет» (1978), «Из глубин народной жизни» (1981), «Якуб Колас» (1982), «Якуб Колас: Нарыс жыцця і творчасці» (1982), «Элементы міфалогіі ў паэзіі Янкі Купалы і Якуба Коласа» (1988), даклады на VIII і IX Міжнародных з’ездах славістаў «Праблемы развіцця літаратуры ў эпоху сучаснага навукова-тэхнічнага прагрэсу» (1978) і «Творчасць Янкі Купалы і Якуба Коласа ў кантэксце славянскіх літаратур» (1983).

Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Чырвонай Зоркі, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Кастрычніцкай Рэвалюцыі, медалём Францыска Скарыны і іншымі медалямі.

20 лютага – 80 гадоў з дня нараджэння Таісы Бондар

Бондар Таіса Мікалаеўна (1945-2005) — пісьменніца, перакладчыца, грамадская дзеячка, лаўрэат прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне». Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1978 года.

Нарадзілася 20 лютага ў гарадскім пасёлку Рудзенск Мінскай вобласці ў сям’і рабочых. Дзесяты клас заканчвала ў школе рабочай моладзі, адначасова працавала швачкай прамкамбіната (1960-61 гг.), затым — старшай піянерважатай сярэдняй школы ў родным пасёлку. З 1965 працавала ў дзіцячай бібліятэцы, затым кіраўніком гуртка Дома піянераў у г. Фалешты (Малдавія, 1966-1970). У 1967 годзе завочна скончыла Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут замежных моў. Выкладала англійскую мову, потым гісторыю мастацтва ў мастацкай школе г. Фалешты. У 1977 годзе вярнулася ў Беларусь.

У 1978-1981 гадах загадвала аддзелам выяўленчага мастацтва, архітэктуры і вытворчай эстэтыкі штотыднёвіка «Лiтаратура i Мастацтва». З 1981 года — загадчык аддзела культуры, адказны сакратар, а з 1985 — намеснік галоўнага рэдактара часопіса «Беларусь». У 2002-05 гадах — дырэктар рэдакцыйна-выдавецкай установы «Лiтаратура i Мастацтва».

У друку з вершамі выступіла ў 1970 годзе. Выдала зборнікі паэзіі «Захапленне» (1974), «Акно ў восень» (1977), «…І голас набыла душа» (вершы і паэмы, 1980), «Святочны снег» (вершы, паэма, 1981), «Чырвоны месяц года» (вершы і паэмы, 1985), «Спадчынны боль» (1987), «Адна» (1989), «Хачу назваць цябе каханым» (1991) і інш. Тэма многіх яе вершаў — трывожны роздум над таямнічасцю жаночай душы, лёс жанчыны, яе імкненне да шчасця ў працы і каханні, уменне выстаяць нават у самыя крытычныя моманты жыцця.

Зборнікі прозы «Сінія яблыкі» (1984), «Час, калі нас любілі» (1988), «Паветраны замак на дваіх» (1990), «Імем Айца і Сына» (2000), прысвечаны праблемам сям’і, адказнасці перад людзьмі і часам, спасціжэнню сэнсу жыцця.

Раман «Ахвяры» (1992) пра складаныя перыпетыі жыцця ахвяр культу асобы і іх нашчадкаў, якіх хвалюе не лёс Айчыны, а свой інтарэс. Раман-містэрыя «Павуцінне» (2004) своеасаблівы духоўны партрэт сучаснай пісьменніцы, якая ў пошуку свайго ўласнага творчага шляху трапляе на пуцявіну, што праз стагоддзі, пра пакутнае асэнсаванне іх, прыводзіць яе ў часы Ісуса Хрыста. У беларускай літаратуры — гэта першая спроба прычыніцца да далёкай гісторыі, да гадоў, калі толькі-толькі зараждалася хрысціянства.

24 лютага – 90 гадоў з дня нараджэння Pыгора Барадуліна

         Барадулін Рыгор Іванавіч (1935, Ушацкі р-н – 2014) – народны паэт Беларусі (1992), перакладчык, рэдактар, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (1976), ганаровы доктар Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, кандыдата на Нобелеўскую прэмію (2006), кавалер ордэна «Знак Пашаны», узнагароджаны медалём Францыска Скарыны.

Нарадзіўся 24 лютага 1935 года у сям’і Івана Рыгоравіча і Акуліны Андрэеўны Барадуліных на хутары Верасоўка. Бацька загінуў у 1944 годзе у партызанскім атрадзе. Пасля вайны Рыгор Барадулін вучыўся ва Ушацкай сярэдняй школе, затым на філалагічным факультэце БДУ. Працаваў рэдактарам у розных перыядычных выданнях: газеце «Советская Белоруссия», часопісах «Бярозка», «Полымя», а таксама ў выдавецтвах «Беларусь» (з 1969 г.), «Мастацкая літаратура» (з 1972 г.). Выдавецтву «Мастацкая літаратура» Рыгор Барадулін аддаў больш за дваццаць гадоў, працаваў рэдактарам, затым загадчыкам рэдакцыі. Быў дзейным членам Саюза беларускіх пісьменнікаў.

Дэбютаваў вершамі ў 1953 годзе у газеце «Чырвоная змена». Нізка вершаў «На зямлі цаліннай» склала асноўны змест першай кнігі «Маладзік над стэпам» (1959 г.). У ранняй творчасці — кнігі лірыкі «Рунець, красаваць, налівацца!» (1961 г.), «Нагбом» (1963 г.), «Неруш» (1966 г.), «Адам і Ева» (1968 г.) — паэт данёс да чытача трываласць асноў народнай маралі і этыкі, пераканаў у таленавітасці беларускага народа, у яго багатай духоўнасці.

Скарбы вуснай народнай творчасці, засвоеныя з дзяцінства, сталі дабратворнай глебай, на якой прарасла, зарунела непаўторная творчая індывідуальнасць Рыгора Барадуліна. Многія вобразы ранняй лірыкі нярэдка маюць працяг у пазнейшых творах: зборнікі «Маўчанне перуна» (1986 г.), «Самота паломніцтва» (1990 г.), «Міласэрнасць плахі» (1992 г.), «Евангелле ад Мамы» (1995 г.). У апошніх кнігах узмацняецца гучанне біблейскіх матываў. Паэт нярэдка звяртаецца да жанру малітвы. Імкненнем далучыцца да агульначалавечай духоўнай культуры абумоўлены зварот да Бібліі ў «Трыкірыі». У 2005 годзе выйшаў зборнік малітоўнай паэзіі «Ксты». Зборнік «Руны Перуновы» (2006 г.), у які ўвайшла выбраная лірыка, таксама насычаны духоўнымі вершамі.

Аўтар зборнікаў сатырычных і гумарыстычных твораў «Дойны конь» (1965 г.), «Станцыя кальцавання» (1971 г.), «Прынамсі…» (1977 г.), «Амплітуда смеласці» (1983 г.), «Мудрэц са ступаю» (1988 г.) і інш., эпіграм на дзеячаў беларускай літаратуры і мастацтва: альбом «Няўрокам кажучы» (1971 г.); «Абразы без абразы» (1985 г). Творы для дзяцей склалі зборнікі «Мех шэрых, мех белых» (1963 г.), «Красавік» (1965 г.), «Экзамен» (1969 г.), «Ай! Не буду! Не хачу!» (1971 г.), «Суровая вымова» (1976 г.), «Што было б тады, калі б?» (1977 г.), «Ці пазяхае бегемот?» (1981 г.), «Азбука не забаўка» (1985 г.), «Індыкала-кудыкала» (1986 г.), «Кобра ў торбе» (1990 г.). Напісаў кнігу літаратурна-крытычных артыкулаў і эсэ «Парастак радка, галінка верша» (1987 г.).

Цалкам плён працы Рыгора Барадуліна складаецца больш чым з 100 выдадзеных зборнікаў паэзіі, крытычных артыкулаў, эсэ, перакладаў. Двойчы выдаваліся зборы выбраных твораў паэта (1984 г., 1996—2002 гг.). Апошні збор напачатку заяўляўся ў пяці тамах, але выйшлі толькі чатыры.

Узнагароджаны ордэнамі Дружбы народаў, Знак Пашаны, латвійскім ордэнам Трох Зорак, медалем Францыска Скарыны. Ганаровы доктар БДУ і ганаровы грамадзянін Ушацкага раёна. Рыгор Барадулін — апошні беларус, якому надалі званне Народнага паэта (1992 г.). Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1976 г.) і Дзяржаўнай прэміі імя Янкі Купалы (1976 г.) за зборнік вершаў «Рум» і пераклады Гарсіі Лоркі. У 2006 годзе кандыдатура Барадуліна была сярод намінантаў на Нобелеўскую прэмію ў галіне літаратуры за зборнік вершаў «Ксты».

Pыгop Бapaдyлiн. Tpэбa дoмa бывaць чacцeй

Tpэбa дoмa бывaць чacцeй,

Tpэбa дoмa бывaць нe гocцeм,

Kaб дyшoю нe aчapcцвeць,

Kaб нe cтpaцiць cвятoe штocьцi.

He зaбыць, як пaдвялы aep

Ha пaмытaй пaдлoзe пaxнe,

Як y cтyдню цыбaты acвep

3aпycкae pyкy дa пaxi.

He зaбыць cцeжкi тoй, штo цябe

Ha дapoгy вывoдзiлa з дoмy,

Штo y xaцe тaм быў pyбeль

У цaнe i пa кypcy cтapoмy.

He зaбыць, як мapoзaм злым

Kлямкa пaльцы пячэ бaлючa

I aдкyль нa cтaлe твaiм

Бoxaн cвeжaгa xлeбa пaxyчы.

Пoмнiць cвoй нa ipжышчы цeнь,

He зaбыць, як зaвyць cyceдa,

He зaбыць, як пяe пaд дзeнь

3a вяcёлым cтaлoм бяceдa.

Tpэбa дoмa бывaць чacцeй,

Tpэбa дoмa бывaць нe гocцeм,

Kaб дyшoю ты cтaў чыcцeй

I нe cтpaцiў cвятoe штocьцi.

Рыгор Барадулін. Я – сын зямлі

Я – сын зямлі,

нашчадак хлебаробаў.

Услед за сонцам

доўга мне брысці.

Быў надта б рад,

каб хоць зярняткам дробным

змог на зямлі бацькоўскай

прарасці.

Яе вачмі

гляджу на свет сягоння:

слупы гудуць мне

соснамі ў бары.

He касманаўта бачу ў шлемафоне –

суседа

у пчалярскім каптуры.

Да зорак позіркі і тэлескопы

з сівых вякоў цярэбяць

горды шлях.

Ды толькі па зямлі

спрадвечны клопат,

як сэрца,

б’ецца ў кожнага ў грудзях.

He спіць зямля –

у ёй вулканы дрэмлюць,

планеты-сёстры

пазыўныя шлюць.

Чым цягнецца вышэй

у неба дрэва –

глыбей

ідуць карэнні у зямлю.